روابط سیاسی بین ایران و آمریکا تاثیر قابل توجهی روی بازار جهانی پسته دارد
در درگیری‌های بین‌المللی، همیشه زیان‌های بسیاری وجود دارند و یکی از موارد آسیب دیده در درگیری بین ایران و آمریکا، بازار پسته است. تجارت جهانی پسته به علت تنش‌های بین این دو کشور با چالش‌های غیر منتظره‌ای روبرو شده است. صنعت بین‌المللی پسته، هر ساله در مقیاس میلیارد دلاری ارزش گذاری می‌شود و روز به روز نیز به علت محبوبیت این آجیل رشد می‌کند. ایالات متحده و ایران جمعاً مسئول حدود ۷۰ تا ۸۰ درصد تولید پسته دنیا در دهه اخیر بوده اند. در طی ۴۰ سال اخیر، به علت فشارهای اقتصادی وارد شده از سمت تحریم‌ها، تعرفه‌ها و محدودیت های اعمال شده بر استفاده از ابزارهای مالی جهانی، پرورش‌دهنده‌های پسته‌ی ایران با چالش‌های زیادی روبرو شده اند.
با این که خود پسته جزو اقلام تحریمی نبوده و نیست، محدودیت های اعمال شده بر بانکداری جهانی روی ایران، تجارت را برای تجار پسته ایرانی سخت کرده است.
این موارد با عهد توافقنامه برجام در سال ۲۰۱۶ رو به بهبود بودند. این توافق بین ایران، امریکا و متحدانش بخشی از تحریم‌ها را برداشته بود و در نتیجه به مرور، نه تنها نفت ایران دوباره به بازارهای جهانی بازگشت، بلکه صادرات پسته نیز از سر گرفته شد.
- بیشتر بخوانید: تفاوت‌های پسته ایران و امریکا
ورود ترامپ به صحنه
اما روند این بهبودها با ریاست جمهوری دونالد ترامپ دوباره متوقف شد. ترامپ برجام را «بدترین» توافق تاریخ امریکا خواند و در اکتبر ۲۰۱۷ به طور یک طرفه آمریکا را از آن خارج کرد. برای صنعت پسته‌ی ایران، از دست دادن این توافق و بازگشت تحریم‌ها، به معنای رقابت غیرمنصفانه و نابرابر است.
ریشه‌های تاریخی تجارت پسته
کاشت و برداشت تجاری پسته در ایران به هزاران سال پیش برمی‌گردد. اما در امریکا، کاشت پسته در دهه‌ی ۳۰ میلادی و با دانه‌های ایرانی صورت گرفت. رونق بازار پسته‌ی امریکایی، بعد از قطع روابط ایران و امریکا بعد از تسخیر سفارت آمریکا در ۱۳ آبان سال ۱۳۵۸ و تحریم‌های اعمال شده بر ایران در پی آن شروع شد. در چندین دهه‌ی بعدی، حتی در کشورهایی که پسته‌ی ایرانی بازار خود را پیدا کرده بود، به علت محدودیت‌های تجاری اعمال شده بر شرکت‌ها، سرعت پیشرفت صنعت پسته‌ی ایران کمتر و کمتر شد.
در عین حال در ایالت کالیفرنیا امریکا، کاشت و برداشت پسته روز به روز بیشتر شد و بازار آن نیز بزرگتر. اما شرایط آب و هوایی گرم و خشک غرب امریکا در سال ۲۰۱۴ باعث از بین رفتن تقریبا نیمی از محصول، و کاهش سود به طرز قابل ملاحظه‌ای شد. این خود فرصتی جدید برای پرورش‌دهندگان ایرانی بود.
- بیشتر بخوانید: قصه‌ی پسته – از خاورمیانه تا آمریکا
رقابت در قیمت‌ها
قیمت پسته از سال ۲۰۰۲ به طور مداوم در حال افزایش بوده است. ریچارد ماتویان، مدیر اجرایی انجمن بازرگانی پرورش‌دهندگان پسته‌ی امریکا، این افزایش قیمت را به افزایش آگاهی عمومی راجع به خواص سلامتی پسته و تقاضای روزافزون خوراکی های سالم نسبت داده است. او اضافه کرد: «صنعت پسته با تبلیغات، محصولات خود را به سمت فروش بیشتر سوق داده است و تقاضای قشر متوسط در بازارهای در حال توسعه نیز باعث بیشتر شدن صادرات شده است.»
افزایش تقاضا در چین نقش کلیدی در رشد این بخش داشته است. بین سالهای ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۳، واردات پسته‌ی امریکایی در چین حدود ۱۴۶ درصد افزایش داشت. اما خشکسالی ۲۰۱۴ باعث افزایش قیمت پسته‌ی کالیفرنیا از ۳ دلار به ازای هر نیم کیلو تا ۵ دلار به ازای هر نیم کیلو شد. برعکس، برداشت محصول ایران در این سال قوی بود و در نتیجه در بازارهایی مانند چین، به قیمتی نزدیک به ۲۰ سنت کمتر از پسته‌ی امریکایی به فروش رفت.
سال ۲۰۱۶، سال کاشت خوبی برای امریکا بود و باعث احیا بازار پسته امریکایی شد و قیمت‌ها دوباره متعادل شدند. اما ایران یک برتری دیگر نسبت به امریکا دارد: موقعیت جغرافیایی. به گفته‌ی ماتویان: «ایران در حمل و نقل برتری واضحی دارد و می‌تواند این بازارها را از کنترل امریکا خارج کند، برای مثال بازار چین.»
نبرد سخت ایران
مزیت‌ها و نقاط ضعف صنعت پسته‌ی ایران تنها به تحریم‌ها بر نمی‌گردند – پسته‌ی ایرانی به طعم بهتر نسبت به نمونه‌ی امریکایی خود شناخته شده است، با اینکه امریکا و ایران عموما نوع یکسانی از پسته را پرورش می‌دهند. (در عین حال، نوع پرورش یافته در پسته متفاوت است)
امریکا همچنین یک تعرفه‌ی ۲۴۱ درصدی روی پسته‌های ایرانی اعمال کرده است و در نتیجه، بازار امریکا حتی بدون وجود تحریم‌ها، برای ایران عملا غیر قابل تسخیر است. کم‌آبی نیز یک چالش بزرگ دیگر برای صنعت پسته‌ی ایران است.
بخش پسته‌ی ایران، پس از امریکا رتبه‌ی دوم دنیا را دارد و با توجه به اینکه این دو کشور اکثریت بازار جهانی پسته را در دست دارند، ایران نیاز چندانی به یک بازگشت بزرگ ندارد، اما برای تعداد روزافزون افراد خواهان پسته در سراسر جهان، دسترسی راحت‌‌تر به صادرات پسته‌ی ایران و قیمت های کمتر، نتیجه‌ی بسیار مطلوبی خواهد بود.
