اثر خشکسالی بر پسته
نویسنده:نورا افشین
تاریخ:11ام شهریور 1400
دسته بندی:قصه‌ی پسته,
یکی از مشکلات بزرگ باغداران پسته کمبود آب و خشکسالی است. میزان ذخیره‌ی آب منطقه‌ی کرمان در سال‌های اخیر افت فراوانی کرده و لایه‌های خالی زیرزمینی روی هم انباشته شده‌اند و دیگر زمین نمی‌تواند حتی در صورت بارندگی مناسب، آب چندانی در خود ذخیره کند. بنابراین کشاورزان هر سال با سهم آبی که به‌تدریج کاهش می‌یابد دست و پنجه نرم می‌کنند. از جمله پیامدهای خشکسالی شور شدن آب و خاک و کاهش شدید منابع آبی است. این تغییرات اقلیمی و مشکلات ناشی از آن، هشدار مهمی برای کشاورزان است.
با این که درخت پسته از جمله مقاوم‌ترین درختان است و کافی است هر ۳۰ تا ۳۵ روز یک‌بار به آن آب داد، باز هم در سال‌های اخیر شاهد آن بودیم که کمبود آب در منطقه‌ی خشک کرمان و اطراف آن، پسته‌کاری را با مشکلاتی رو به رو کرده است.
مقدار، تناوب و شیوه‌ی آبیاری بر تولید پسته تأثیر زیادی می‌گذارد. از سوی دیگر شیوع بیماری‌ها و آفاتی که به درخت پسته حمله ور می‌شوند، مقدار و کیفیت محصول دو سالانه و رشد درخت، همگی تحت تأثیر آبیاری درخت پسته قرار دارند. علاوه بر این، شرایط اقلیمی، بافت خاک و پایه و پیوند درخت پسته از جمله عوامل مهمی هستند که بر میزان آب مورد نیاز آن برای تولید محصول تأثیر می‌گذارد.
سال ها برداشت آب از منابع آب زیر زمینی استان کرمان موجب شده است دیگر آبی برای کشاورزی وجود نداشته باشد و یا کیفیت آب به شدت کاهش یابد. یکی از مشکلات موجود در کرمان بهره برداری آب در بخش کشاورزی با روش‌های سنتی است چرا که حجم بالایی از آب های موجود نیز در این بخش هدر می رود. وجود چاه‌های غیر مجاز و برداشت بی‌رویه‌ی آب کشاورزی در استان می بایست محدود شود و آب‌های موجود در این ناحیه مدیریت شود.
با توجه به خشکسالی و بی‌آبی شدید در رفسنجان که از مهم‌ترین تولید کننده‌‌های پسته در کشور است باید گفت نمی‌توان آینده‌ی مناسب و امیدوارکننده ای را برای صنعت تولید پسته در این شهرستان مشاهده کرد، هزاران هکتار باغ، هزاران واحد صنعتی و تاسیسات مختلف در آینده تحت تاثیر خشکسالی قرار می‌گیرند .تهدید جدی رفسنجان خشکسالی است و منابع آبی استان محدود‌تر از گذشته شده است.
باید برای تأمین آب رفسنجان آینده نگری داشته باشیم و نباید بگذاریم به سادگی این باغ‌ها خشک شوند و از بین بروند. یکی از مهم‌ترین اقداماتی که می‌توان انجام داد، اصلاح الگوی کشت، مدیریت آب‌های در دسترس، اجرای طرح‌های علمی و پژوهش در راستای مقابله با خشکسالی و استفاده از روش‌های علمی در کشاورزی است. کشاورزی سنتی باید کم‌کم کنار گذاشته شود و برداشت غیر مجاز از چاه‌ها نیز متوقف شود.
باغ‌های پسته یکی از سرمایه‌های مردم و زمینه‌های اشتغال هستند که هر ساله موجب ارزآوری قابل توجهی می‌شود و باید این سرمایه‌ها را حفظ کرد. باید اقدام عملی در راستای کنترل تبعات خشکسالی در کرمان انجام داد و از هدر رفت آب خودداری کرد. نباید اجازه داد در هر بخشی برداشت آب به صورت بی‌برنامه و بی‌رویه انجام شود در واقع باید قانونی وجود داشته باشد و منابع محدود موجود در راستای استفاده‌ی بهینه برداشت شود.
اقدام عملی برای نجات کشاورزی کرمان از چنگال خشکسالی انجام نشده و حالا آینده‌ی خوبی برای پسته در استان کرمان پیش‌بینی نمی‌شود و به همین دلیل هم توسعه‌ی کشت پسته در استان‌های پر آب‌تر در حال انجام است.
این یک حقیقت است که هر سال بر وسعت باغ‌هایی که خشک می‌شوند افزوده می‌شود و تولید نیز کاهش می‌یابد. باید بازار پسته را حفظ کنیم چون این کالای ارزشمند در بازار جهانی محبوبت دارد و یکی از زمینه‌های ارزآوری در کشور است.
کشاورزی در استان کرمان آینده مطلوبی ندارد چون هر سال شاهد کاهش منابع آب موجود هستیم اما در مقابل باید چاره‌ای برای حفظ باغ‌ها اندیشید که توسعه‌ی این باغ‌ها در استان‌هایی که امکانش را دارند یک راه چاره‌ی در دسترس است.
واقعیت کوچ پسته از استان کرمان هر چند تلخ است اما از سال‌ها قبل کلید خورده است، تعداد قابل توجهی از کشاورزانی که در کالیفرنیا در حال کشت پسته هستند در واقع کشاورزان ایرانی هستند که کوچ کرده‌اند و اگر گذری بر برخی از شهرستان‌های خراسان جنوبی و خراسان رضوی و اطراف تهران و استان مرکزی بکنید هزاران هکتار باغ پسته را می‌توانید ببینید که هر سال محصول بیش‌تری از آن‌ها برداشت می‌شود.
ایران همواره محصولات خاص و سنتی داشته است که به خارج از کشور صادر می‌کرده و برای قرن‌ها این تولیدات را در بازارهای بین‌المللی به نام ایران می‌شناخته‌اند. زعفران، قالی و پسته سه محصول از این دست هستند. اما محصول پسته ایران که هنوز نیز ایران یکی از دو تولیدکننده‌ی عمده آن در جهان به شمار می‌رود، به‌تدریج با افول در سهم بازار مواجه شده و از سال ۲۰۱۱، رتبه اول تولید جهانی را به آمریکا واگذار کرده است.
گرمای شدید، تغییر اقلیم، خشکسالی و کم‌آبی محصول پسته را نیز مثل همه‌ی محصولات کشاورزی دیگر تحت تاثیر قرار خواهد داد. کارشناسان، فعالان بازار پسته و کشاورزان اتفاق نظر دارند که خشکسالی باعث کاهش تولید پسته خواهد شد.
با توجه به بحران آب، باید اقداماتی در راستای تغییر الگوی کشت در استان کرمان صورت گیرد و به سمت کاشت گیاهان کم‌آب‌خواه و در عین حال پربازده سوق پیدا کنیم.
عمده‌ترین مشکلات پسته کاران خصوصا در استان‌های چون کرمان و فارس خشکسالی‌ها، کمبود شدید منابع آبی به لحاظ کمی و کیفی، شور و تلخ شدن منابع آب، شرایط اقلیمی و گرم شدن زمستان است که باعث می‌شود، درختان پسته وارد فاز گل دهی نشوند و شاهد کاهش شدید تولید پسته در باغ‌ها باشیم.
صدمات ناشی از خشکسالی بر درختان باعث سوختگی جوانه‌ها و از بین رفتن آن‌ها، دیر باز شدن جوانه‌ها در اوایل فصل رشد، آفتاب سوختگی و شکاف خوردن عمقی آن‌ها و از بین رفتن تمام قسمت‌های درخت در پاره‌ای از باغ‌ها است.
راهکارهای مواجهه به خشکسالی شامل بهبود روش‌های آبیاری و افزایش راندمان آبیاری، استفاده از مواد کمکی در امر تغذیه و افزایش مواد آلی، انجام عملیات آبخیزداری و ذخیره‌سازی آب، خاک دهی به پای درختان و اصلاح بافت خاک، انتخاب ارقام گیاهی متناسب با کیفیت و کمیت آب موجود است.
یکی دیگر از راهکار‌ها اصلاح الگوی کشت است؛ با توجه به کاهش منابع آبی، کشت محصولات با نیاز آبی بالا مقرون به صرفه نخواهد بود و لازم است محصولات با نیاز آبی کم و مقاوم به شوری و خشکی جایگزین آن شود.
با توجه به کاهش سطح آب‌های زیرزمینی و خشکسالی در چند سال اخیر، تغییر الگوی کشت و استفاده از گیاهان با نیاز آبی کم‌تر یکی از راه های مقابله با این معضلات طبیعی به شمار می رود. با توجه به این که محصول پسته از مقاومت خوبی در برابر شوری و کم آبی برخوردار است، بنابر این کاشت این درختان مقرون به صرفه خواهد بود.
برای مثال استفاده از رقم بادامی و احمدآقایی مناسب است چرا که متوسط گل، دیررس و دارای بیش‌ترین شدت سال آوری هستند که در صورت اعمال مدیریت صحیح داشت، راندمان تولید به مقدار زیادی قابل کنترل خواهد بود. از طرفی رقم احمد آقایی با تولید بالا، طعم خوب و نیز مقاومت در برابر بیماری‌ها و آفات طرفداران بسیاری پیدا کرده است.
از دیگر روش‌های مقابله با این کمبود آب، استفاده از آبیاری قطره‌ای در باغ‌های پسته است. مکانیزم‌های آبیاری قطره‌ای از پیش از انقلاب شروع شده بود اما بعد از انقلاب تا سال ۱۳۷۲ در توسعه‌ی این نوع آبیاری وقفه افتاد. بعد از این سال، به‌تدریج طرح‌های آزمایشی در باغ‌های پسته‌ی رفسنجان و دیگر شهرهای استان کرمان انجام شد و آبیاری قطره‌ای رونق گرفت.
اما مشکل بزرگ آبیاری قطره‌ای نیاز آن به دانش فنی بالا است و برخی از کشاورزانی که به‌صورت سنتی پسته‌کاری می‌کنند، در برابر این تغییر مقاومت می‌کنند. مسئله دیگر هم دانش به‌روز و بومی‌نشده در این زمینه است.
