امنیت غذایی یک مفهوم پیچیده با تعاریف مختلف است. تعریفی که می‌توان به صورت کلی ارائه داد این است که همه‌ی افراد همیشه به غذای کافی، سالم و مغذی برای تامین نیازها و ترجیحات غذایی خود دسترسی فیزیکی، اجتماعی و اقتصادی داشته باشند تا بتوانند فعال و سالم زندگی کنند.
چهار بعد اصلی امنیت غذایی عبارتند از:
موجود بودن: این امر به در دسترس بودن فیزیکی غذا در یک کشور یا منطقه اشاره دارد.
دسترسی: این مورد به توانایی افراد و خانوارها برای تهیه‌ی غذا اشاره می‌کند.
بهره‌برداری: این مفهوم به توانایی افراد و خانوارها برای مصرف غذا اشاره دارد به گونه‌ای که نیازهای تغذیه‌ای آنها را برآورده کند.
ثبات: این مورد به تاب‌آوری یک سیستم غذایی در برابر شرایط سخت و اتفاقات ناگهانی اشاره دارد.
همه‌ی این چهار بعد برای امنیت غذایی کامل نیاز است.
امنیت غذایی به دلایل مختلفی مهم است چرا که برای سلامتی و رفاه انسان ضروری است. همچنین برای توسعه‌ی اقتصادی و ثبات اجتماعی حیاتی است. ناامنی غذایی می‌تواند منجر به عواقب منفی زیادی از جمله گرسنگی، سوء تغذیه، فقر و درگیری شود.
ناامنی غذایی
عوامل متعددی وجود دارند که می‌توانند باعث نامنی غذایی شوند، از جمله:
فقر: فقر علت اصلی ناامنی غذایی است. افرادی که در فقر زندگی می‌کنند اغلب پولی برای خرید غذا ندارند.
درگیری و جنگ: جنگ می‌تواند تولید و توزیع غذا را مختل کند و منجر به آوارگی و مهاجرت شود.
بلایای طبیعی: بلایای طبیعی مانند خشکسالی، سیل و آفات نیز می‌توانند به محصولات و دام آسیب بزنند و منجر به ناامنی غذایی شوند.
تغییر اقلیم: انتظار می‌رود که تغییرات اقلیمی تأثیر قابل توجهی بر امنیت غذایی در آینده داشته باشد. افزایش دما و تغییر در الگوهای بارندگی ممکن است منجر به از بین رفتن محصولات و کاهش تولید مواد غذایی شود.
چگونه امنیت غذایی را بهبود ببخشیم؟
راهکارهای زیادی برای بهبود امنیت غذایی وجود دارد که شامل موارد زیر است:
سرمایه‌گذاری در کشاورزی: سرمایه گذاری در کشاورزی می‌تواند به افزایش تولید مواد غذایی و بهبود دسترسی به غذا کمک کند.
کاهش فقر: کاهش فقر برای بهبود امنیت غذایی ضروری است. این مورد را می‌توان از طریق برنامه‌های توسعه‌ی اقتصادی و گسترش شبکه‌های ایمنی اجتماعی و… انجام داد.
جلوگیری از درگیری: جلوگیری از درگیری و جنگ برای محافظت از امنیت غذایی ضروری است. این امر را می‌توان از طریق دیپلماسی، صلح و حل و فصل مناقشات انجام داد.
ایجاد تاب‌آوری در برابر بلایای طبیعی: ایجاد تاب‌آوری در برابر بلایای طبیعی می‌تواند به کاهش تأثیر این رویدادها بر امنیت غذایی کمک کند. این مسئله را می‌توان از طریق سیستم‌های هشدار اولیه، اقدامات آمادگی در برابر بلایا و… انجام داد.
کاهش اثرات تغییر اقلیم: کاهش اثرات تغییر اقلیم برای محافظت از امنیت غذایی در بلندمدت ضروری است. بهبود این مسئله با کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و سرمایه‌گذاری در این راستا امکان‌پذیر است.
عوامل اثرگذار بر تکامل امنیت غذایی
امنیت غذایی طی سالیان گذشته برای انعکاس تغییرات در تفکر سیاست‌گذاری رسمی تکامل یافته است. این تکامل توسط عوامل متعددی از جمله موارد زیر هدایت شده است:
- درک فزاینده از اهمیت امنیت غذایی برای توسعه و رفاه انسانی.
- درک بهتر از علل پیچید‌ه‌ی ناامنی غذایی، از جمله نقش فقر، نابرابری، درگیری و تغییرات اقلیمی.
- ظهور رویکردهای جدید به امنیت غذایی، مانند رویکرد حق غذا و رویکرد معیشت.
تغییرات کلیدی در سیاست امنیت غذایی
در زیر به برخی از تغییرات کلیدی در مفاهیم سیاست امنیت غذایی که در دهه‌های اخیر رخ داده است اشاره شده است:
تغییر از تمرکز بر موجودی غذا به تمرکز بر دسترسی به غذا
در اوایل دهه 1970، امنیت غذایی عمدتاً بر حسب در دسترس بودن کافی غذا در سطح جهانی و ملی تعریف می‌شد. با گذشت زمان، مشخص شد که موجودی غذا برای اطمینان از دسترسی همه افراد به غذای مورد نیاز کافی نیست. این امر منجر به تمرکز بر دسترسی به غذا شد که به عنوان توانایی دستیابی به غذا از طریق خرید یا سایر موارد تعریف می‌شود.
درک اهمیت استفاده از غذا
علاوه بر موجودی و دسترسی به غذا، امنیت غذایی همچنین به استفاده از غذا بستگی دارد که به عنوان توانایی مصرف غذا به گونه‌ای تعریف می‌شود که نیازهای تغذیه ای را برآورده کند. این درک منجر به تمرکز بیش‌تر بر مسائلی مانند سوء تغذیه، ایمنی غذا و تنوع رژیم غذایی شده است.
تغییر از تمرکز بر کمک‌های کوتاه مدت به تمرکز بر توسعه‌ی بلندمدت. در گذشته، مداخلات امنیت غذایی اغلب بر ارائه‌ی کمک‌های کوتاه مدت به افراد آسیب دیده از بحران‌های غذایی متمرکز بود. اکنون دانسته‌ایم برای رسیدگی به علل اصلی ناامنی غذایی، به راه‌حل‌های توسعه‌ی بلندمدت نیاز است. این امر به تغییر تمرکز بر مداخلاتی منجر شده است که از کشاورزی پایدار، توسعه روستایی و… حمایت می‌کنند.
اولویت‌های سیاستی فائو برای امنیت غذایی
اولویت‌های سیاستی فائو برای امنیت غذایی بر اساس رویکرد دوگانه‌ای است که توسعه‌ی کشاورزی و روستایی پایدار را با برنامه‌های هدفمند برای افزایش دسترسی مستقیم به غذا برای نیازمندترین افراد ترکیب می‌کند.
مسیر اول این رویکرد بر تدابیر بهبودی ایجاد سیستم‌های غذایی انعطاف‌پذیر متمرکز است. این شامل سرمایه گذاری در زیرساخت های روستایی، ترویج احیای منابع و حفاظت از آنها و افزایش تولید غذای روستایی است.
مسیر دوم این رویکرد بر ارائه‌ی حمایت به گروه‌های آسیب پذیر متمرکز است. این مسیر شامل ارزیابی آسیب‌پذیری، مدیریت ریسک و ارائه‌ی دسترسی مستقیم و فوری به غذا است.
فائو معتقد است که این رویکرد دوگانه برای دستیابی به امنیت غذایی برای همه ضروری است.
امنیت غذایی و بحران‌های طولانی‌مدت
بحران‌های طولانی مدت مانند درگیری‌های مسلحانه و خشکسالی، چالش بزرگی برای امنیت غذایی ایجاد می‌کنند. این بحران‌ها می‌توانند مردم را آواره کنند، تولید کشاورزی را مختل کنند و بازارها و زیرساخت ها را از بین ببرند. در نتیجه، میلیون‌ها نفر در معرض خطر گرسنگی و سوء تغذیه قرار دارند.
فائو برای پاسخگویی به نیازهای امنیتی غذایی افراد آسیبدیده از بحران‌های طولانی‌مدت تلاش می‌کند. این تلاش‌ها شامل ارائه‌ی کمک غذایی، حمایت از تولید کشاورزی و بازسازی زیرساخت‌های روستایی است. فائو همچنین تلاش می‌کند تا تاب‌آوری سیستم‌های غذایی را در برابر شوک ها و استرس‌ها تقویت کند.
وضعیت امنیت غذایی در جهان
با وجود پیشرفت‌هایی که صورت گرفته است، ناامنی غذایی همچنان یک چالش عمده است. در سال 2022، تخمین زده می‌شود که 828 میلیون نفر دچار سوء تغذیه شده‌اند. این بدان معناست که آنها غذای کافی برای تامین نیازهای تغذیه ای اولیه خود نداشتند.
امنیت غذایی در ایران
به گزارش اکوایران بر اساس گزارش منتشر شده از فائو (Fao) بر اساس شاخص امنیت غذایی، نسبت واردات مواد غذایی به کل صادرات ایران 11 درصد است. بر این اساس در میان 195 کشور جهان از منظر امنیت عذایی ایران در جایگاه 76 جهان قرار دارد. بنا به آمار منتشر شده از سازمان فائو امنیت غذایی در ایران از 119 کشور جهان وضعیت بهتر و نسبت به 75 کشور جهان وضعیت بدتری دارد.
امنیت ملی، قلمروهای مختلفی از جمله «امنیت غذایی» را شامل می شود. افزایش ضریب امنیت غذایی یکی از خواسته های محوری نخبگان سیاسی کشورهای جهان است. به رغم تأکیدهای به عمل آمده در برنامه‌های توسعه‌ی ایران بر ضرورت خودکفایی کشاورزی و افزایش ضریب امنیت غذایی، عملکردها گویای شکاف نسبی با اهداف مورد نظراست. این امر در سال‌های اخیر با شرایط نامناسب‌تری مواجه شده است. از جمله دلایل تعیین کننده در کاهش ضریب امنیت غذایی در سال‌های اخیر باید به فقدان جامع‌نگری نسبت به رفع موانع انگیزشی تولیدکنندگان و همچنین برخورداری از درآمدهای ارزی اشاره داشت که زمینه‌ی افزایش واردات نهاده‌ها و محصولات و کالاهای کشاورزی را فراهم ساخته است. به دلیل تداوم چالش‌های مذکور و همچنین اجرای ناقص قانون چشم انداز آتی وضعیت امنیت غذایی کشور همچنان نامناسب ارزیابی می‌گردد.
نتیجه
امنیت غذایی یک چالش پیچیده است، اما چالشی است که باید به آن رسیدگی شود. با سرمایه‌گذاری در کشاورزی، کاهش فقر، جلوگیری از درگیری، ایجاد تاب‌آوری در برابر بلایای طبیعی، کاهش اثرات تغییرات اقلیمی و حمایت از اقشار آسیبدیده و… می‌توانیم دنیایی بسازیم که افراد به غذای مورد نیاز خود دسترسی داشته باشند تا یک زندگی سالم و فعال داشته باشند.
منابع:
